Historia i znaczenie
Stara Mowa (lub Dawna Mowa) to martwy język którym posługiwano się w Wieku Legend. Nie został on jednak utracony podczas Pęknięcia Świata i był powszechnie używany jeszcze do Wojen z Trollokami. Powód dla którego Stara Mowa nie została zapomniana w czasie Pęknięcia jest dość prosty – przez cały ten okres aż do Wojen z Trollokami drukowano książki w Starej Mowie. Dopiero niszczycielski wpływ Wojen z Trollokami położył kres temu językowi. Spalono i zniszczono tyle bibliotek i utracono tyle wiedzy, że ciężko było zachować kulturę Starego Języka.
Już w okresie panowania Dziesięciu Narodów zaczął ewaluować prymitywny dialekt Starej Mowy, który dzisiaj nazywany jest językiem współczesnym. W czasie Wojen z Trollokami język ten zyskał na znaczeniu i wszedł do powszechnego użycia. Stara Mowa nie zanikła całkowicie z mowy jeszcze do Wojny Stu Lat. Dopiero wtedy Stara Mowa wyszła całkowicie z użycia. W obecnych czasach jest to język który znają jedynie historycy i uczeni. Od szlachetnie urodzonych oczekuje się znajomości Starej Mowy, jednak większość z nich uczy się jej jedynie w minimalnym zakresie, tak aby robić wrażenie na tych którzy tego języka nie znają w ogóle. Aes Sedai, jeszcze jako Nowicjuszki, również poznają podstawy tego języka. Poza tymi przykładami, Dawna Mowa całkowicie wyszła z użycia.
Mimo iż język od dawna uznawany jest za martwy, wciąż ma wielkie znaczenie. Jest kluczem do zrozumienia starych ksiąg, przepowiedni, a także nazw, często stosowanych powszechnie, a wywodzących się ze Starej Mowy (np. Cairhien, jest skrótem od al’cair’rahien’allen – Wzgórze Złotego Świtu).
Stara Mowa jest skomplikowanym i wieloznacznym językiem. Pojedyncza fraza może mieć wiele różnych znaczeń, w zależności od kontekstu. Czasami jej znaczenie zmienia się w zależności od sposobu recytacji. Dlatego tak trudne jest tłumaczenie ze Starej Mowy, szczególnie dotyczy to Proroctw Smoka. Historycy często spierają się o tłumaczenie poszczególnych fragmentów uważając, że przepowiadają zupełnie inne rzeczy.
Gramatyka
Obecna znajomość gramatyki Starej Mowy jest w najlepszym razie niekompletna i skromna.
Fonologia
Możemy tylko zgadywać jak prawidłowo wymawia się poszczególne dźwięki i dwuznaki pochodzące ze Starej Mowy. Robert Jordan często dzielił się prawidłową wymową z fanami na swoich spotkaniach autorskich. Reszty dźwięków można się już jedynie domyślać, biorąc pod uwagę iż ojczystym językiem autora był amerykański.
Spółgłoski w większości brzmią podobnie do języka angielskiego – b [b], c [k], d [d], f [f], g [g], h [h], j [najprawdopodobniej dž], k [k], l [l], m [m], n [n], p [p], q [rzadko spotykana, najprawdopodobniej ‘kw’], r [dźwięczne ‘r’], s [samodzielnie lub przy spółgłoskach niemych ‘s’, jako ‘z’ przy lub między spółgłoskami dźwięcznymi], t [t], v [v], w [w], y [j], z [z], x [nie występuje w Starej Mowie].
Wymowa samogłosek jest mniej wiarygodna, ponieważ Stara Mowa charakteryzuje się pewnymi nieprawidłowościami ortograficznymi. Niektóre samogłoski mogą brzmieć inaczej w towarzystwie różnych spółgłosek i dwugłosek – a [a], [e/ei] lub [æ]; e: [i], [e] lub [ε]; i: [i], [I]; o: [o], [a]; u: [u]
Dwugłoski również często występują w Starej Mowie – aa [a]; ai: [aj], [e]; ae [e/ei]; ei [e/ei], [aj]; ie [i]; oo [u]; ou [prawdopodobnie ‘u’], ch [tš]; sh [š]; th [najprawdopodobniej ‘θ’ lub ‘ð’]; kj i jh [wymowa nieznana]
Morfologia Językowa
Stara Mowa odznacza się niewielką różnorodnością morfologiczną.
- literka ‘i’ dodawana na końcu wyrazu w liczbie mnogiej. Shar – krew, w liczbie mnogiej staje się Shari. Przykład może stanowić nazwa społeczności Aielów – Tain Shari, tłumaczone na angielski oznacza 'true bloods’. Oczywiście sytuacja komplikuje się gdy trzeba wyrażenie dodatkowo przetłumaczyć na inny język. W języku polskim poprawnie powinno zostać przetłumaczone na ‘prawdziwe krwie’ co nie brzmi gramatycznie.
- literka ‘a’ w liczbie mnogiej. Przykład sei – oko, w liczbie mnogiej seia (oczy)
- kolejna deklinacja, dość nietypowa, polega na usunięciu literki, zamiast dodaniu. Dobrym przykładem może być słówko dareis – włócznia, usunięcie literki ‘s’ darei oznacza włócznie w liczbie mnogiej.
- czwarta deklinacja, najbardziej nieregularna polega na dodaniu literki ‘n’ w liczbie mnogiej (tai liczba pojedyncza, tain mnoga). Jednak aby skomplikować sytuację, można również odmieniać słowa dublując samogłoskę (athan – liczba pojedyncza, atha’an – liczba mnoga)
Najbardziej rozpoznawane wyrażenia ze Starej Mowy:
„Dovie’andi se tovya sagain.” (Czas rzucić kości) powiedzenie Mata Cauthona, potem umieszczone na sztandarze Legionu Czerwonej Ręki
„Carai an Caldazar! Carai an Ellisande! Al Ellisande!” (Za honor Czerwonego Orła! Za honor Róży Słońca! Róża Słońca!) starożytny okrzyk wojenny Manatheren i jego ostatniego króla.
„Mia ayende, Aes Sedai! Caballein misain ye! Inde muagdhe Aes Sedai misain ye! Mia ayende!” (Uwolnijcie mnie, Aes Sedai! Jestem wolnym człowiekiem! Nie jestem mięsem Aes Sedai! Uwolnijcie mnie!) słowa Mata które wykrzyczał podczas Uzdrawiania w Wieży.
„Muad’drin tia dar allende caba’drin rhiadem! Los Valdar Cuebiyari! Los! Carai an Caldazar! Al Caldazar!” (Piechota przygotowuje się do przepuszczenia kawalerii! Naprzód Obrońco Serc! Naprzód! Za Honorowy Czerwonego Orła! Czerwony Orzeł!) okrzyk Mata, fraza pochodząca z jednej z bitew Manatheren przeciwko Trollokom.
„Sene sovya caba’donde ain dovienya.” (Szczęście to koń, którego można dosiąść jak każdego innego) powiedzenie Mata
„Tia mi aven Moridin isande vadin.” (Nie jest grób przeszkodą na moje wezwanie) Inskrypcja wyryta na Rogu Valere. W sformułowaniu tym znajduje się błąd, wynikający zapewne z tego że napisane zostało w pierwszym tomie, kiedy Jordan nie miał opracowanego jeszcze Języka Starej Mowy. Prawidłowo powinno to brzmieć „Tia mi aven vadin isainde Moridin.”
„Sa souvraya niende misain ye.” (Zagubiłem się we własnym umyśle) powiedzenie Mata
„Deyeniye, dyu ninte concion ca’lyet ye.” (Wasza Wysokość, na Twoje wezwanie, otom jest) – znowu Mat, słowa skierowane do Królowej Tylin przy ich pierwszym spotkaniu.
„Nosane iro gavane domorakoshi, Diynen’d’ma’purvene?” (W jakim języku rozmawiamy, Dmący w Róg?) Birgitte do Mata
Źródło artykułu: A Wheel of Time Wiki